دیرگداز یا همان مواد نسوز به مواد خاصی گفته می شود که می توانند در برابر درجه دمای بسیار بالا، خاصیت فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی خود را ثابت نگه دارند. دیرگداز ها از برخی مواد دارای کربن ساخته می شوند این مواد شامل خود کربن، کانیهای کربنی، منیزیم کربنات و دولومیت می باشد. همچنین دیرگداز ها به طور ویژه ای می توانند در برابر نیرو های سایشی، فشاری، فرو رفتگی و شوک حرارتی مقاومت کرده و عملکرد بی نظیری را به نمایش بگذارند. به دلیل کارآمدی این مواد نسوز، انواع مختلفی از آن ساخته و ارائه بازار شد تا در بسیاری از صنایع به عنوان یک کالا حیاتی و استراتژیک استفاده شود. نمونه ساده ای از دیر گداز ها، قیمت آجر نسوز است که کاربرد گسترده ای در صنعت عمران و ساختمان سازی ایفا می کند.
دیرگداز ها به علت ارائه ارزش افزوده و کاربرد وسیع، در دسته مواد گران بها قرار می گیرند. تولید این محصولات باید با دقت زیاد صورت گیرد. آجر های نسوز ، کوره های صنعتی و . . . از جمله محصولاتی هستند که کاربرد دیرگداز ها در تشکیل آنها دیده می شود. وجود هرگونه نقص در دیرگداز ها، موجب از بین رفتن ادوات، افت کیفیت و حتی نابودی محصول می شود. امروزه انواع مواد نسوز مورد استفاده قرار می گیرد. نوع دیرگداز مصرفی، به طور مستقیم در مقدار مصرف نیرو، کیفیت نهایی محصول و فرایند ایمن سازی محصول تأثیر گذار است.
کاربرد دیرگداز ها
دیرگداز ها نقش ضروری در مقاوم سازی کالاهای صنعتی دارند. به عنوان مثال، درصد راندمان کوره¬های صنعتی وابسته به نوع دیرگداز¬ هایی است که در آن بکار رفته است. هرچه دیرگداز ها از مرغوبیت و کیفیت ارزنده¬تری برخوردار باشند، به همان مقدار به عمر و بازدهی کوره¬ها افزوده می شود. البته که نصب صحیح و دقیق آن نیز در نحوه عملکرد محصولات تآثیر گذار است. دیرگداز ها به عنوان یک مفهوم اساسی و ضروری در صنایع مادر کشور شناخته می شوند. پس بررسی و کسب آگاهی در مورد دیرگداز ها، یک امر ضروری و مهم است. اما ممکن است حتی بعد از نصب دیرگداز ها نیز شاهد نتایج مطلوبی از کوره¬ها نباشید. بروز این مشکل به این علت است که صرفاً انتخاب یک دیرگداز مناسب و عالی کافی نیست. نصب و استفاده اصولی از آن و طراحی حرفه¬ای و دقیق، به همراه ¬هم، سبب افزایش بازدهی کوره¬های صنعتی می¬شود.
کاربرد دیرگداز در استفاده از کوره ها و مقاومت حرارتی ختم نمی شود، بلکه در عوامل دیگری نیز نقش دارند. افزایش استحکام و مقابت در برابر خوردگی در اثر تاثیرات شیمیایی و فیزیکی نیز از جمله مزیت های دیرگداز ها یا مواد نسوز است. به طور کلی صنایع مختلفی در فرایند ساخت محصولات خود، نیازمند بکار گیری دیرگداز ها هستند که در زیر مهم ترین آنها اشاره شده است:
کاربرد در فعالیت صنایع آهنی و غیرآهنی
- تولیدی محصولات شیشه
- صنایع پتروشیمی و پالایشگاه ها
- نیروگاه های حرارتی و برق
- کوره های صنعتی در ساخت سرامیک
- در توربین های گازی
- واکنش های هسته ای
- کارخانجات سیمان و آهک
- کوره های زباله سوز
- پروژه های مهندسی و عمرانی
ویژگی دیرگداز
ویژگی های دیرگداز ها به نحوی مفید است که به می توان از آنها به عنوان مزیت نیز نام برد. به طور کلی این مواد نسوز و پرکاربرد، ظرفیت تحمل فشار و دمای بالایی دارد. همچنین دیگر از جمله دیگر ویژگی های مهم دیرگداز ها می توان به عدم تغییر هنگام اختلاف ناگهانی دما، کاهش میزان انبساط حرارتی، استحکام در مقابل برخورد فلزات مذاب، مقاومت در برابر بارگذاری نیرو های خوردگی سایشی، جلوگیری از نفوذ آب و رطوبت اشاره کرد.
دیرگداز ها دارای جنس مقاومی است که دیر می سوزد و آسیب می بیند که متاثر از ساختار بلورین و ترکیبات شیمیایی آن است. حرارت های زیاد، مواد گداخته شده، بخار آب و دیگر مواد شیمایی هرگز موفق نشدند سبب تغییر ساختمان و خواص اصلی دیرگداز ها شوند. دیرگداز ها دارای استحکام سایشی هستند؛ چراکه این قابلیت مقاومت آنها را در برابر فرسودگی و آسیب پذیری بالا می برد. این مواد با وجود مقاومت بالا و ساختاری یکپارچه، در صورتی که تحت هر شرایطی تخریب شوند و از بین بروند، امکان بازیافت و استفاده مجدد از آنها وجود ندارد.
دیرگداز ها انواع مختلفی دارند. به طور کلی این مواد، در سه نوع مواد نسوز اسیدی، خنثی و بازی طبقه بندی می شوند. مواد نسوز اسیدی، در محیط هایی که دارای اتمسفر اسیدی باشد، مقاوم هستند. مواد نسوز خنثی، در مواقعی که اتمسفر دارای شرایط قابل تشخیص نباشد، مورد استفاده قرار می گیرد. ضمن اینکه در محیط های بازی و اسیدی نیز مقاوم است. مواد نسوز بازی، آخرین نوع دیرگداز ها می باشند. این مواد در برابر باز ها ایمن بوده ولی مقابل اسید ها آسیب پذیر است. علت شهرت این دیرگداز ها، مقاومت بالای آن ها در برابر آسیب های حاصل از گرد و غبار شیمیایی است.
