در صنعت تجارت بین‌المللی، Incoterms یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تعیین شرایط تحویل کالا و تقسیم مسئولیت‌های مربوط به حمل و نقل در واردات و صادرات است. یکی از اصطلاحات مهم در آن، “FOB” یا “Free on Board” است که در این مقاله به بررسی اینکه معنی اصطلاح FOB چیست به همراه اهمیت آن در تجارت بین‌المللی و نحوه استفاده در معاملات تجاری می‌پردازیم. همچنین، مثال‌ها و توضیحات عملی ارائه می‌کنیم تا خوانندگان با کاربرد و تأثیرات ویژه این شرط تحویل در معاملات تجاری بیشتر آشنا شوند.

معنی اصطلاح FOB چیست؟

Free on Board (FOB) یکی از عبارات اصلی در مجموعه اینکوترمز است که معمولاً در معاملات بین المللی استفاده می‌شود. اینکوترمز (Incoterms) یک مجموعه از قوانین بین‌المللی است که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) ایجاد شده است و برای تعیین شرایط تحویل کالا در قراردادهای واردات و صادرات در سطح بین المللی کاربرد دارد. این قوانین مشخص می‌کنند که هر طرف در قرارداد چه مسئولیت‌هایی بر عهده دارد و در چه مرحله‌ای از حمل و نقل کالا، مسئولیت انتقال و خطر به طرف دیگر منتقل می‌شود. در حال حاضر، آخرین نسخه از Incoterms که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده است، شامل ۱۱ شرط استاندارد است که هر یک شرایط خاصی از مسئولیت‌ها و وظایف فروشنده و خریدار را تعیین می‌کنند. این شرایط عبارتند از:

1. EXW (Ex Works)

2. FCA (Free Carrier)

3. CPT (Carriage Paid To)

4. CIP (Carriage and Insurance Paid To)

5. DAP (Delivered at Place)

6. DPU (Delivered at Place Unloaded)

7. DDP (Delivered Duty Paid)

8. FAS (Free Alongside Ship)

9. FOB (Free On Board)

10. CFR (Cost and Freight)

11. CIF (Cost, Insurance, and Freight)

در معاملات FOB، هزینه‌های حمل و بارگیری کالا به مقصد، به عهده خریدار است. این بدان معناست که پس از تحویل کالا به کشتی، هزینه‌های حمل، بیمه و سایر هزینه‌های مربوط به حمل کالا تا مقصد، بر عهده خریدار قرار می‌گیرد و فروشنده مسئولیت انتقال کالا را به مشتری تا لحظه ترخیص آن به کشتی می‌پذیرد. به عبارت دیگر، هنگامی که کالا روی کشتی قرار می‌گیرد، مسئولیت هرگونه خسارت یا ضرر به کالا به عهده خریدار است.

عملکرد قانون FOB (Free on Board)، به صورت زیر است.

1. مسئولیت فروشنده (شرکت فروشنده در کشور مبدا)

• آماده‌سازی کالا برای حمل و نقل.
• پرداخت هزینه حمل و نقل داخلی کالا تا بندر مبدا.
• بارگیری کالا بر روی کشتی در بندر مبدا.
• اخذ مدارک صادراتی لازم برای کالا.

2. مسئولیت خریدار (شرکت خریدار در کشور مقصد)

• پرداخت هزینه حمل و نقل بین بندر مبدا و بندر مقصد.
• پرداخت هزینه‌های گمرکی و مالیات مربوط به واردات کالا.
• دریافت کالا در بندر مقصد و انجام مراحل گمرکی مربوطه.

بنابراین، تا زمان بارگیری کالا بر روی کشتی در بندر مبدا، فروشنده مسئولیت کالا را بر عهده دارد. از آنجا که کالا به طور رسمی دریافت می‌شود و روی کشتی بارگیری می‌شود، هزینه‌ها و خطرات حمل و نقل از این نقطه به بعد بر عهده خریدار است.

برای دریافت مشاوره صادرات و واردات و انجام پروسه صادرات خود روی لینک مربوط کلیک کنید.

تاریخچه اصطلاح FOB

قوانین Incoterms یا اینکوترمز ابتدا در سال ۱۹۳۶ توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) ایجاد شد. هدف اصلی این بود که روشی مشخص برای تفسیر شرایط تجاری بین فروشنده و خریدار در قراردادهای بین‌المللی ارائه دهد. اینکوترمزها به مشارکت فعال از سوی تجار و حقوقدانان بین‌المللی توسعه یافتند و به طور دوره‌ای بازنگری و به‌روزرسانی می‌شوند.

اولین نسخه رسمی اینکوترمز در سال ۱۹۳۶ منتشر شد و از آن زمان تاکنون، نسخه‌های مختلف و بازنگری‌های مکرری انجام شده است. آخرین نسخه رسمی Incoterms 2020 در سپتامبر 2020 توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی منتشر شد. این نسخه جدید شامل تغییرات و بهبودهایی بود که با توجه به نیازها و تغییرات در محیط بازرگانی و تجاری بین‌المللی، اعمال شد.

اهمیت اصطلاح FOB در مبادلات تجاری و بازرگانی چیست؟

اهمیت قانون FOB (“Free on Board”) در تجارت بین‌المللی به دلایل زیر است:

1.تعیین مسئولیت‌ها و خطرات: با استفاده از شرایطی مانند FOB، مسئولیت‌ها و خطرات مربوط به حمل و نقل کالا به وضوح تعیین می‌شود. این امر به جلوگیری از ابهامات و اختلافات مربوط به مسئولیت‌ها کمک می‌کند.

2.تعیین هزینه‌های حمل و نقل: با تعیین شرایط تحویل، هزینه‌های حمل و نقل به صورت دقیق تعیین می‌شود و این امر به خریدار و فروشنده کمک می‌کند تا هزینه‌های مربوط به حمل و نقل را به درستی محاسبه کنند.

3.تسریع فرآیند تجاری: استفاده از قوانین مشخص مانند FOB می‌تواند فرآیند معاملات تجاری را تسهیل کند و به روند تجارت بین‌المللی سرعت بیشتری بدهد.

4.تعیین شرایط تحویل و ترخیص مناسب: با تعیین شرایط تحویل مناسب، هر دو طرف معامله می‌توانند شرایطی را انتخاب کنند که بهترین منافع را برای خودشان دارد.

بنابراین، قانون FOB در تجارت بین‌المللی به عنوان یک ابزار مهم برای تعیین شرایط تحویل و مسئولیت‌های مربوط به حمل و نقل کالا، اهمیت زیادی دارد و کمک می‌کند تا معاملات تجاری به بهترین شکل ممکن انجام شود.

مواردی که باید در قانون FOB مورد توجه قرار گیرند:

در استفاده از Incoterms و تعیین شرایط تحویل و مسئولیت‌ها، موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرند.

1.نوع محموله و خصوصیات آن: نوع کالا، ویژگی‌های فیزیکی، حجم، وزن، شرایط حمل و نقل و خصوصیات دیگر محموله باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند تا بهترین شرایط ترخیص و حمل و نقل برای آن تعیین شود.

2.مسئولیت‌های مربوط به حمل و نقل: هر طرف باید وظایف و مسئولیت‌های خود را در مراحل مختلف حمل و نقل، از جمله بارگیری، حمل و ترخیص کالا، به دقت در نظر بگیرد.

3.مدارک مربوطه: تعیین کردن اینکه هر طرف باید چه نوع مدارکی از جمله فاکتورها، میان‌نامه‌ها، بیمه‌نامه‌ها و مدارک گمرکی را فراهم کند و چه کسی باید آن‌ها صادر یا دریافت کند نیز مهم است.

4.هزینه‌های مرتبط: تعیین و توافق بر روی هزینه‌های حمل و نقل، بیمه، گمرک و دیگر هزینه‌های مربوط به معامله بسیار حیاتی است و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

5.شرایط تحویل و مکان: مکان تحویل کالا و زمانی که مسئولیت تحویل به خریدار منتقل می‌شود باید به دقت تعیین شود.

6.ضمانت‌ها و تعهدات: هر دو طرف باید تعهدات خود را از جمله ضمانت‌ها و شرایط مربوط به اعمال قانونی در قرارداد به دقت مورد بررسی و توافق قرار دهند.

چه کالاهایی مشمول قانون FOB می‌شوند؟

Incoterms عموما برای معاملات کالاهای تجاری و بین المللی استفاده می‌شود. در اصطلاح FOB  این مورد شامل انواع مختلفی از کالاها می‌شود که عبارتند از:

1.محصولات صنعتی: ماشین‌آلات، تجهیزات صنعتی، قطعات الکترونیکی و مواد مصرفی برای صنایع مختلف.

2.مواد خام و محصولات کشاورزی: نفت، فلزات، چوب، محصولات کشاورزی و محصولات غذایی.

3.محصولات منجمد و تازه: محصولات غذایی تازه و منجمد مانند میوه، سبزیجات، گوشت و ماهی.

4.محصولات تولیدی: کالاهایی مانند لباس، کفش، اسباب بازی و لوازم خانگی.

5.کالاهای حمل و نقل: وسایل نقلیه، نفت و مشتقات آن، وسایل حمل و نقل عمومی و کالاهای حمل و نقل دیگر.

به طور کلی، هر نوع کالایی که برای تجارت بین المللی حمل و نقل می‌شود و نیاز به تعیین شرایط تحویل و مسئولیت‌های مربوطه دارد، می‌تواند تحت قوانین Incoterms و قانون FOB قرار بگیرد.

وظایف فروشنده در قانون FOB

در شرایط FOB (“Free on Board”)، وظایف و مسئولیت‌های فروشنده عبارتند از:

1.آماده‌سازی کالا برای حمل و نقل: فروشنده مسئولیت آماده‌سازی کالا برای حمل و نقل از جمله بسته‌بندی کالا به صورت مناسب و ارائه آن در محل بارگیری مشخص شده در شرط FOB را دارد.

2.هزینه‌های حمل و نقل داخلی: فروشنده باید هزینه حمل و نقل داخلی کالا را تا رسیدن به بندر مبدا را پرداخت کند.

3.بارگیری کالا بر روی کشتی: فروشنده مسئولیت بارگیری کالا بر روی کشتی در بندر مبدا را دارد و باید اطمینان حاصل کند که کالا به درستی ترخیص و مدارک مربوطه صادر شده است.

به طور خلاصه، فروشنده در شرایط FOB مسئولیت‌های مربوط به آماده‌سازی، حمل و نقل داخلی و بارگیری کالا را بر عهده دارد.

وظایف خریدار در قانون FOB

در شرایط FOB (“Free on Board”)، وظایف و مسئولیت‌های خریدار عبارتند از:

1.پرداخت هزینه‌های حمل و نقل بین بندر مبدا و مقصد: خریدار باید هزینه حمل و نقل کالا از بندر مبدا تا بندر مقصد را پرداخت کند.

2.پذیرش کالا در بندر مبدا: خریدار مسئولیت پذیرش کالا در بندر مبدا و اطمینان از دریافت آن به صورت صحیح را دارد.

3.پرداخت هزینه‌های گمرکی و مالیات: خریدار باید هزینه‌های گمرکی و مالیات مربوط به واردات کالا را به مقصد پرداخت کند.

بنابراین، در شرایط FOB، خریدار مسئولیت‌های مربوط به هزینه‌های حمل و نقل، پذیرش کالا و هزینه‌های گمرکی و مالیات را بر عهده دارد.

مثالی از اصطلاح FOB

سعی می‌کنیم در این بخش با ذکر مثال به این نکته بپردازیم که معنی اصطلاح FOB چیست و چگونه کار می‌کند‌.

به عنوان مثال، فرض کنید یک شرکت در ایالات متحده می‌خواهد از یک شرکت در چین مواد خامی را خریداری کند تا آن را به تولید خود استفاده کند. طرفین تصمیم می‌گیرند از Incoterms استفاده کنند تا شرایط تحویل و مسئولیت‌های هر طرف را مشخص کنند. در این مثال، فرض کنید که طرفین از شرط Incoterms با نام “FOB – Free on Board” استفاده می‌کنند. بر اساس این شرط، وظایف و مسئولیت‌های هر طرف به صورت زیر است.

1. فروشنده (شرکت چین)

•  آماده‌سازی کالا برای حمل و نقل و ترخیص آن در بندر چین (نقطه تعیین شده در Incoterms)
•  پرداخت هزینه‌های حمل و نقل داخلی تا بندر چین.
• ارائه مدارک صادراتی مورد نیاز برای انتقال کالا به ایالات متحده.

2. خریدار (شرکت آمریکایی)

• پرداخت هزینه‌های حمل و نقل بین بندر چین و مقصد نهایی در ایالات متحده.
• پذیرش کالا در بندر چین و ادامه حمل و نقل آن به مقصد نهایی.
• پرداخت هزینه‌های گمرکی و مالیات مربوط به واردات کالا به ایالات متحده.

در این مثال، با استفاده از شرط “FOB”، مسئولیت انتقال کالا و هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل آن از مرحله بارگیری در بندر چین به عهده خریدار است، در حالی که فروشنده مسئولیت تحویل کالا در بندر چین و هزینه‌های مربوط به حمل و نقل داخلی تا آنجا را بر عهده دارد. بیایید یک مثال بزنیم دیگر بزنیم تا بهتر متوجه اینکه معنی اصطلاح FOB چیست و چگونه کار می‌کند، شوید.

تصور کنید که یک شرکت ایرانی می‌خواهد از یک شرکت ژاپنی ماشین‌آلات را خریداری کند و از Incoterms با نام “FOB – Free on Board” استفاده می‌کنند.

1. فروشنده (شرکت ژاپنی)

• آماده‌سازی ماشین‌آلات و بسته‌بندی آن‌ها برای حمل و نقل.
• پرداخت هزینه حمل و نقل ماشین‌آلات تا بندر مبدا در ژاپن.
• خرید بیمه برای ماشین‌آلات تا زمان بارگیری آن‌ها روی کشتی.

2. خریدار (شرکت ایرانی)

• پرداخت هزینه‌های حمل و نقل بین بندر ژاپن و بندر مقصد در ایران.
• پذیرش ماشین‌آلات در بندر ژاپن و ادامه حمل و نقل آن به مقصد نهایی در ایران.
• پرداخت هزینه‌های گمرکی و مالیات مربوط به واردات ماشین‌آلات به ایران.

در این مثال، وقتی که ماشین‌آلات روی کشتی در بندر ژاپن بارگیری می‌شود، مسئولیت و خطرات مربوط به حمل و نقل، از آن لحظه به بعد بر عهده خریدار (شرکت ایرانی) است. بنابراین، هزینه‌های مربوط به بارگیری، حمل و نقل بین بندر ژاپن و بندر مقصد در ایران و هزینه‌های گمرکی و مالیات بر عهده خریدار است.

جمع بندی

در مقاله حاضر، مفهوم و عملکرد Incoterms، به ویژه اینکه معنی اصطلاح FOB چیست، که یکی از شرایط تحویل مهم در تجارت بین‌المللی است، مورد بررسی قرار گرفت. این شرط تحویل نقش بسیار مهمی در تعیین مسئولیت‌ها و خطرات مربوط به حمل و نقل کالا در معاملات تجاری دارد. از طرفی با استفاده از “FOB”، فروشنده و خریدار می‌توانند به بهترین نحو ممکن شرایط تحویل و مسئولیت‌های مربوطه را برای هر معامله خاص تعیین کنند. با توجه به مطالب مطرح شده در این مقاله و مثال‌های ارائه شده، مشخص است که انتخاب شرط تحویل مناسب در معاملات تجاری بسیار مهم است و می‌تواند تأثیر بزرگی بر هزینه‌ها و ریسک‌های مربوط به حمل و نقل کالا داشته باشد. بنابراین، توجه به جزئیات و شرایط موجود در Incoterms و انتخاب بهترین گزینه برای هر معامله، از اهمیت بالایی برخوردار است. 

FOB یا “Free on Board” یکی از شرایط تحویل در تجارت بین‌المللی است که مسئولیت حمل و نقل کالا را تا زمان بارگیری آن بر روی کشتی در بندر مبدا به خریدار منتقل می‌کند. این شرط تحویل به فروشنده اجازه می‌دهد که کالا را در بندر مبدا آماده‌سازی کند و هزینه حمل و نقل داخلی کالا را تا زمان بارگیری آن بر عهده بگیرد، در حالی که خریدار مسئولیت و خطرات حمل و نقل بعد از ترخیص کالا را بر عهده دارد.